شغل وکالت از مشاغل مهم و تأثیرگذار در ساختار قضایی هر کشور است. وظیفه وکیل دفاع از حقوق موکل و تلاش برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن در دعاوی است. اما این نقش دارای قیود و حدود مشخص قانونی و اخلاقی است که یکی از مهم‌ترین آنها، عدم امکان تضمین نتیجه توسط وکیل است. در ذیل، ابعاد مختلف این موضوع مانند مفهوم تضمین نتیجه توسط وکیل دادگستری، تضمین نتیجه در وکالت: مستندات قانونی، رویه قضایی و نظرات مشورتی، تفاوت شغل وکالت با سایر مشاغل خدماتی، تحلیل حقوقی و اجتماعی و باورهای نادرست و… مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مفهوم تضمین نتیجه توسط وکیل دادگستری
تضمین نتیجه یا تعهد به موفقیت قطعی در دعوی توسط وکیل، به معنای آن است که وکیل به موکل قول دهد که حتماً حکم مطلوب او صادر خواهد شد. این ضمانت یا تعهد، بعضاً در مذاکرات یا قراردادهای وکالت توسط برخی وکلا عنوان می‌شود، اما آیا چنین امری از حیث حقوقی مشروع است؟ قطعاً پاسخ منفی است.
تفاوت تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه توسط وکیل
- تعهد به وسیله: این مورد به این معنا است که شخص متعهد (در اینجا وکیل) باید تمام تلاش و دقت حرفه‌ای خود را برای انجام بهتر موضوع تعهد به کار گیرد، اما نتیجه نهایی در حیطه قدرت و اراده او نیست. در شغل وکالت، وکیل حق ندارد نتیجه دعوا را تضمین کند، بلکه متعهد می‌شود که با رعایت موازین قانونی و حرفه‌ای و استفاده از دانش و تخصص خود، دفاع از حقوق موکل را به بهترین شکل ممکن انجام دهد. در حقیقت در تعهد به وسیله شخص بایستی کلیه‌ی وسایل خود را در راستای تحقق هدف و انجام تعهد به کار بگیرد مثل پزشک که علم و تخصص و دانش خویش و ابزارهای پزشکی را برای سلامتی بیمار به کار می‌گیرد، ولی ممکن است که بیمار فوت نماید.
از سوی دیگر ممکن است وکیل همه‌ی تلاش خویش را درپرونده‌ها به کار ببند ولی در نهایت تفسیر قضایی یا نظر کارشناس رسمی دادگستری یا اسناد و مدارک طرف مقابل به گونه‌ای باشد که نتیجه‌ی مطلوب حاصل نشود و هیچ تعهدی بر عهده‌ی وکیل نیست و هیچ قصور یا تقصیری را نیز مرتکب نشده است ولی سایر مشاغل عمدتاً تعهد به نتیجه دارند و بایستی نتیجه حاصل شود تا شخص مستحقق دستمزد باشد.
- تعهد به نتیجه: زمانی مطرح است که متعهد موظف است نتیجه خاصی را برای متعهدله محقق سازد؛ مانند تعهد برای تحویل مال، انجام عمل مشخص و قطعی یا انتقال ملک. مثل اینکه شخص نقاش یا کابینت‌ساز متعهد می‌گردد که منزل شما را نقاشی کند یا کابینت‌ها را نصب نماید که در صورت عدم نصب و عدم ایفای تعهد مستحق اجرت نخواهد بود.
در اکثر مشاغل خدماتی مانند حمل‌ونقل، بیمه یا پیمانکاری، نوع تعهد عمدتا تعهد به نتیجه است اما در مشاغل حرفه‌ای مانند وکالت، پزشکان، مشاوران و…، تعهد به وسیله حاکم است.
تضمین نتیجه در وکالت: مستندات قانونی، رویه قضایی و نظرات مشورتی
این قوانین نشان می‌دهند که وکلا در اجرای وظایف خود باید در محدوده وکالت‌نامه عمل کنند و تضمین نتیجه در حوزه وکالت بر عهده اصلی موکل است، نه وکیل. رعایت حدود قانونی و اخلاقی، کلید موفقیت و جلوگیری از تعهدات خارج از قانون است. بنابراین اطلاع عموم مردم از قوانین می‌تواند به آنها کمک کند تا در طعمه وکلای متخلف که پرونده‌ها را الکی تضمین می‌کنند، نیفتند.
قوانین و مقررات وکالت
- ماده ۳۶ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵: وکیل باید در حدود اختیارات مندرج در وکالت‌نامه عمل کند و حق ندارد عملی خارج از حدود وکالت انجام دهد. تعهد به نتیجه خارج از قواعد اساسی وکالت است.
ماده - ۸ قانون اجازه وکالت یاکلاء دادگستری مصوب ۱۳۱۵: وکیل صرفاً مجاز به دفاع و انجام امور محوله در چارچوب مقررات است و تضمین نتیجه، عمل خلاف شأن و اخلاق حرفه‌ای تلقی می‌شود.
- ماده ۶۵۶ قانون مدنی: «وکالت، عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می‌کند.» در این ماده نیز وکیل مکلف به انجام وسیله بوده و مأموریت او محدود است به تلاش در جهت خواسته موکل.
نظریه‌های مشورتی و رویه قضایی وکالت
- نظریه مشورتی شماره ۷/۷۷۶۷ مورخ ۱۳۸۳/۱۰/۲۹ اداره حقوقی قوه قضائیه: «وکلا حق تضمین نتیجه را ندارند و چنین شرطی باطل است و حتی می‌تواند تخلف انتظامی محسوب شود.»
- نظریات برخی دادگاه‌های انتظامی وکلا نیز تاکید نموده‌اند که وعده یا تضمین نتیجه توسط وکیل مصداق تبلیغات غیرمجاز و حتی کلاهبرداری خواهد بود.
تفاوت شغل وکالت با سایر مشاغل خدماتی
- در شغل وکالت، نتیجه نهایی به عوامل متعدد از جمله دفاع طرف مقابل، نظر قاضی، شواهد و دلایل و… بستگی دارد و اصولاً خارج از اراده وکیل است.
- در بسیاری از مشاغل خدماتی (مانند تعمیر خودرو یا انتقال کالا)، نتیجه در کنترل عامل خدمت قرار دارد. اما در شغل‌های حرفه‌ای مخصوصاً وکالت، وکیل فقط متعهد به تلاش است و نتیجه قابل تضمین نیست.
تحلیل حقوقی و اجتماعی و باورهای نادرست تضمین نتیجه در وکالت
- از منظر حقوقی: هر نوع تضمین نتیجه توسط وکیل غیرقانونی و تخلف انتظامی است و حتی می‌تواند مبنای کلاهبرداری قرار گیرد. چرا که اصولا هیچ وکیلی نمی‌تواند رأی دادگاه را پیش‌بینی یا تضمین نماید. تضمین نتیجه وکالت، نوعی مغالطه و فریب محسوب می‌شود.
- از منظر اجتماعی: وعده‌های نادرستی همچون تضمین نتیجه در وکالت اعتماد عمومی به وکلا و نظام قضایی را کاهش می‌دهد. علاوه بر آن، پایه‌های اعتبار و مشروعیت این حرفه را مورد تردید قرار می‌دهد. این نوع وعده‌ها با ترفندهای فریبنده، فضای سودجویی و واسطه‌گری غیرقانونی را تقویت می‌کند و باعث می‌شود مردم نسبت به عدالت و فرآیندهای دادرسی بدبین شوند.
نتیجه آن است که اعتماد عمومی به عدالت قضایی کاهش یافته، قضات و وکلا بدنام می‌شوند و ارزش‌های حرفه‌ای و اخلاقی در جامعه تضعیف می‌گردد. در نتیجه، این نگرش نادرست، جامعه را به سمت بی‌اعتمادی و نگاهی منفی نسبت به سیستم قضایی سوق می‌دهد. این نگاه‌های منفی، آسیب‌های جدی به حاکمیت قانون و سلامت نظام حقوقی وارد می‌کند.
- فریبکاری و معامله بر مبنای نتیجه توسط وکلا باعث تضییع حقوق مردم، فساد قضایی و تخریب اعتبار نهاد وکالت خواهد شد.
راهنمایی مهم برای مردم: چگونه با وعده‌های تضمین نتیجه توسط وکلا مواجه شویم؟
- از پذیرش وکیلانی که نتیجه قطعی پرونده را تضمین می‌کنند جداً پرهیز نمایند.
- در صورت مشاهده این رفتار، مراتب را به کانون وکلای دادگستری، دادسرای انتظامی وکلا یا نهادهای نظارتی گزارش دهند.
- قرارداد وکالت را به دقت مطالعه نموده و هر گونه عبارت مربوط به تضمین نتیجه را حذف یا اصلاح نمایند.
- از مشاوره با وکلای خوشنام، مجرب و دارای پروانه معتبر استفاده نمایند و سوابق و رزومه‌ی وکلای دادگستری را مطالعه و بررسی نمایند.
- به یاد داشته باشند که موفقیت در هر دعوا به عوامل متعدد وابسته است و تضمین نتیجه غیرمنطقی و خلاف قانون است.
نتیجه‌گیری
تضمین نتیجه توسط وکیل از منظر حقوقی ممنوع و باطل و حتی می‌تواند تخلف انتظامی و زمینه‌ساز مسئولیت کیفری باشد. مردم باید با این پدیده برخورد جدی داشته باشند. همچنین سواد حقوقی خود را افزایش داده و در صورت مشاهده تخلفات، اطلاع‌رسانی مناسب نمایند تا اعتبار نهاد وکالت و سلامت جامعه حفظ گردد.